Έχουν περάσει πάνω από 7 δεκαετίες σχεδόν, από τότε που τα συστήματα υγείας στην Ευρώπη διαχώριζαν τις μητέρες από τα μωρά τους σε περιπτώσεις ασθένειας των πρώτων. Η πρακτική αυτή άλλαξε άρδην από τη δεκαετία του 1950 περίπου, και ένας πολύ σημαντικός λόγος για αυτό, ήταν τα ευρήματα από αναπτυξιακές μελέτες που περιέγραφαν γλαφυρά τις αντιδράσεις αποχωρισμού των βρεφών από τις μητέρες τους: αρχικά διαμαρτυρία, στη συνέχεια μούδιασμα, θλίψη, και τελικά αποξένωση.
Ο τοξικός αντίκτυπος των πρώιμων αποχωρισμών πάνω στην ανάπτυξη των βρεφών επιβεβαιωνόταν χωρίς την παραμικρή αμφιβολία, γεγονός που οδήγησε τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας να συστήσει την παραμονή του βρέφους στην αγκαλιά της μητέρας κατά τη διάρκεια της νοσηλείας, εξασφαλίζοντας όσο το δυνατόν λιγότερες παρεμβολές στη διαδικασία δεσίματος της μητέρας με το μωρό της. Διαδικασίας καθοριστικής για την υγιή σωματική, νοητική και ψυχολογική ανάπτυξη των βρεφών.
Πανδημία κορονοϊού και Νέες Μητέρες
Σήμερα, εν μέσω της πανδημίας του κορονοϊού COVID-19, ο Π.Ο.Υ. εξακολουθεί να συστήνει τη συνέχεια του θηλασμού ακόμα και σε μητέρες που έχουν νοσήσει από τον ιό, συστήνοντας βέβαια να ληφθούν όλα τα απαραίτητα προστατευτικά μέτρα για την προστασία του νεογνού. Πλέον, όμως, υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες από την ιατρική κοινότητα για τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού στο μωρό, και σε νοσοκομεία της Γαλλίας υπήρξαν περιπτώσεις όπου το ιατρικό προσωπικό πρότεινε το διαχωρισμό της νοσούσας μητέρας από το μωρό της για 14 ημέρες. Μία απόφαση οδυνηρή για οποιαδήποτε μητέρα. Για οποιοδήποτε γονέα. Μία επώδυνη απόφαση ακόμα και για το ίδιο το ιατρικό προσωπικό που την προτείνει.
Είναι προφανές ότι η πανδημία του κορονοϊού COVID-19 διαμορφώνει ένα απειλητικό περιβάλλον όχι μόνο για τη σωματική υγεία αλλά και για την ψυχική ζωή. Δεν πρόκειται μόνο για τις νέες μητέρες που έχουν νοσήσει, οι οποίες έχουν να αντιμετωπίσουν το μεγαλύτερο από τους φόβους, το φόβο να μην κάνουν κάποιο κακό επιμολύνοντας με τον ιό το μωρό τους. Ούτε για τους πατεράδες που στερήθηκαν την ευκαιρία να παραβρίσκονται στην αίθουσα τοκετού, δίπλα στη γυναίκα τους, υποστηρίζοντας με την παρουσία τους τον ερχομό του νέου μέλους της οικογένειας. Είναι όλες οι μαμάδες και οι μπαμπάδες που υποδέχονται το νεογεννήτο μωρό τους αυτήν την περίοδο της ‘κοινωνικής αποστασιοποίησης’. Είναι και όλοι οι νέοι γονείς που μεγαλώνουν τα μικρά μωρά τους εδώ και μήνες.
“Χρειάζεται ένα ολόκληρο χωριό για να μεγαλώσει ένα παιδί”
“Χρειάζεται ένα ολόκληρο χωριό για να μεγαλώσει ένα παιδί”, μας λέει σοφά μία λαϊκή αφρικάνικη παροιμία. Μόνο που τώρα, εν μέσω απαγόρευσης της κυκλοφορίας, τα σοκάκια αυτού του ιδεατού χωριού στέκουν αδειανά από ανθρώπους, τα καφενεία ερημώσανε, η καμπάνα της εκκλησιάς μένει ακίνητη, οι επισκέψεις αραίωσαν. Κάθε οικογένεια μένει κλεισμένη στο σπίτι της. Λιγόστεψαν τα χέρια που βοηθούσαν, οι παππούδες και γιαγιάδες, οι θείοι και θείες, η γειτόνισσα. Και έμειναν οι δύο γονείς να σηκώνουν ακόμα μεγαλύτερο βάρος.
Αν κάτι έχει αλλάξει στην εποχή μας σε σύγκριση με παλαιότερα -πριν ακόμα την έλευση της πανδημίας COVID-19 – είναι η ευθύνη του μεγαλώματος των παιδιών, που ακουμπάει σχεδόν εξολοκλήρου στο γονεϊκό ζευγάρι. Να προστατεύουν, να φροντίζουν, να διαπαιδαγωγούν, να υποστηρίζουν, να ψυχαγωγούν, να ενημερώνονται και να αποφασίζουν για όλα. Σαν όλο το χωριό να εγκαταλείφθηκε και τώρα να το τρέχουν δύο άνθρωποι, σε ορισμένες οικογένειες μόνο ο ένας.
Η μητρική υπερ-απασχόληση εν μέσω περιορισμών
Αυτές τις μέρες, μοιάζει σχεδόν ηρωικό να μπορεί μία νέα μητέρα να αφεθεί στην ‘μητρική υπερ-απασχόληση’ με το μικρό της. Κι όμως, η ανεμπόδιστη μητρική αφοσίωση είναι κρίσιμη για την ικανότητα της μητέρας να αναγνωρίζει και να ανταποκρίνεται κατάλληλα στις ανάγκες του μωρού. Όσο καλύτερα διαβάζει τα ‘σήματα’ που της εκπέμπει το μωρό, τόσο πιο έγκαιρα και έγκυρα ανταποκρίνεται και τόσο πιο στέρεη μεγαλώνει η αίσθηση ενός θετικού εαυτού για το μωρό.
Σε μία αφοσιωμένη μητέρα, αν μπορούσε το μωρό να μιλήσει θα έλεγε: “η μαμά μου αναγνωρίζει πως αισθάνομαι και με κατανοεί. Όταν νιώθω πείνα, κούραση, κρύο, φόβο ή δυσφορία, βρίσκει τρόπο να με φροντίσει και αυτό με ηρεμεί. Αφού με φροντίζει τόσο καλά, άρα και εγώ είμαι άξιος/άξια για αυτή την φροντίδα. Και εγώ αξίζω στα μάτια της”…
Πιο εύκολο να το λες παρά να το πράττεις. Για να μπορούν οι νέοι γονείς να αφοσιωθούν στο μικρό τους, πρέπει να βρίσκονται διαθέσιμα υποστηρικτικά δίκτυα ανθρώπων σημαντικών, ανθρώπων που μπορούν να στηρίξουν πρακτικά και συναισθηματικά. Όταν για παράδειγμα λείπει πολλές ώρες ο μπαμπάς στη δουλειά, η συμβολή ενός συγγενικού προσώπου που υποστηρίζει τη μαμά στη φροντίδα του μωρού και στις οικιακές δουλειές είναι ανεκτίμητη.
Ο βαθμός της κοινωνικής ενσωμάτωσης ή, αντίθετα, της απομόνωσης του γονεϊκού ζευγαριού παίζει πολύ σημαντικό ρόλο για την ψυχική υγεία των ίδιων των γονέων. Τα ‘baby blues’ μετά τον τοκετό είναι πιο έντονα, πιο συχνά και διαρκούν περισσότερο όταν λείπει η κοινωνική υποστήριξη. Και δείχνουν να υποχωρούν μονάχα μετά από λίγες μέρες στις μητέρες που νιώθουν ότι έχουν την υποστήριξη του συζύγου, αλλά και της ευρύτερης οικογένειας τους.
Μέτρα περιορισμού και νέοι γονείς
Στα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης για τον περιορισμό της εξάπλωσης του κορωνοϊού COVID-19, δοκιμάζονται σημαντικά οι αντοχές των νέων γονέων. Δεν είναι μόνο η αδιάλειπτη φροντίδα μέρα και νύκτα, η αϋπνία, η κόπωση, η αναβίωση έντονων πρώιμων συναισθημάτων που φέρνουν αντιμέτωπη τη μητέρα με την ποιότητα της φροντίδας που έλαβε η ίδια στο παρελθόν, οι ανησυχίες και τα άγχη για το αν όλα είναι εντάξει με το μωρό και την ανάπτυξη του.
Είναι ότι στερούνται επιπλέον πολλών παραδοσιακών μορφών υποστήριξης· ακόμη και των πιο απλών, όπως η δυνατότητα να πάρει ο παππούς το μεγαλύτερο αδερφάκι για μία βόλτα, προσφέροντας πολύτιμες ανάσες στη μητέρα. Απλά, μικρά, καθημερινά πράγματα που δυναμώνουν σαν άγγελοι τους γονείς και διώχνουν μακριά τα φαντάσματα της ανασφάλειας, της αβεβαιότητας, και της σύγχυσης.
Χρήσιμες συμβουλές για νέες μητέρες
Σε αυτήν την πρωτόγνωρη κατάσταση για όλους, που φέρει η πανδημία του κορονοϊού COVID-19, οι νέοι γονείς και ιδιαίτερα οι νέες μητέρες πιθανόν να αισθάνονται ακόμα πιο ευάλωτες. Πώς θα μπορούσαν να προφυλαχθούν από όλο αυτό και να διαφυλάξουν το δέσιμο με το μωρό τους, την πρώτη σχέση, την τόσο καθοριστική για την ψυχική υγεία του μωρού; Σίγουρα δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές. Αλλά να κάποιες προτάσεις που ίσως φανούν βοηθητικές σε αυτήν την πρωτόγνωρη περίοδο:
- Εμπιστεύσου το ένστικτο σου και άφησε το να σε καθοδηγήσει. Η αναζήτηση κάθε πληροφορίας για τη φροντίδα και την ανάπτυξη των βρεφών στα βιβλία ή στο διαδίκτυο, έχει πολλές φορές αντίθετο αποτέλεσμα: σε μπερδεύει και ακυρώνει το μητρικό σου ένστικτο. Τα μωρά δεν έχουν ανάγκη από manual ή τσελεμεντέ. Μία ανθρώπινη, ενεργή, ζωντανή, ρέουσα, διαδραστική μητέρα που προσπαθεί να ανταποκριθεί, χρειάζονται. Στην πορεία θα γίνουν πολλά λάθη, αλλά τα λάθη αυτά είναι που θα βοηθήσουν τη μητέρα να γνωρίσει ακόμα καλύτερα το μωρό της, όπως τι του αρέσει και τι όχι.
- Προσπάθησε να διαχωρίσεις και να συνειδητοποιήσεις τα συναισθήματα που έχεις μέσα σου. Τακτοποίησε τι προέρχεται από την τρέχουσα κατάσταση με την πανδημία COVID-19, τι έχει να κάνει με τις δικές σου εσωτερικές ανάγκες, συγκρούσεις και επιθυμίες τώρα που έγινες μητέρα, και τι έχει να κάνει με το ίδιο το μωρό. Αυτό θα σε βοηθήσει να έχεις μεγαλύτερο έλεγχο πάνω στις συναισθηματικές αντιδράσεις σου.
- Χρησιμοποίησε όλες τις διαθέσιμες πηγές υποστήριξης και επικοινώνησε με πρόσωπα που σε κάνουν να αισθάνεσαι ότι σε καταλαβαίνουν και νοιάζονται πραγματικά για τα συναισθήματα σου. Όχι μόνο μέσω τηλεφώνου ή διαδικτύου, αλλά ακόμα και από μπαλκόνι σε μπαλκόνι!
- Εκμεταλλεύσου τις μικρές ανάπαυλες που σου χαρίζει η ημέρα για να φορτίσεις τις μπαταρίες σου. Η αϋπνία και η κούραση είναι οι χειρότεροι σύμβουλοι.
- Μην προσπαθείς να τα κάνεις όλα μόνη σου. Ζήτησε βοήθεια σε κάθε ευκαιρία. Δεν έχει σημασία αν ο άλλος δε θα το διεκπαιραίωνε με τον ίδιο τρόπο. Όλοι είμαστε διαφορετικοί. Σημασία έχει να αισθανθείς ότι δεν είσαι μόνη σε όλο αυτό.
- Στο τέλος της ημέρας, μοιράσου τα συναισθήματα με το σύντροφο ή μία φίλη ή κάποιο άλλο αγαπημένο πρόσωπο. Μίλησε για αυτά που νιώθεις, τα θετικά αλλά και τα αρνητικά. Μίλησε για το πώς βιώνεις τη μητρότητα, για την καθημερινότητα σου, για αυτά που ανακαλύπτεις στο μωρό σου. Αλλά και για την κούραση, την αμφιβολία, τη σύγχυση, ακόμη και τον εκνευρισμό που σου προκαλεί μερικές φορές η φροντίδα του μωρού.
Αν εξακολουθείς να αισθάνεσαι ότι ανησυχείς για τη διάθεση σου ή για τη σχέση με το μωρό σου, μπορείς να επικοινωνήσεις μαζί μας. Βρισκόμαστε εδώ για να απαντήσουμε στα ερωτήματα σας και να υποστηρίξουμε την πρώτη και πιο σημαντική από όλες τις σχέσεις, αυτήν ανάμεσα σε μία μητέρα και στο μωρό της.
Δημάτης Κωνσταντίνος
BSc Ψυχολογίας, MSc Κλινική Ψυχολογία,
MSc Ψυχική Υγεία Παίδων και Εφήβων,
Υποψήφιος Διδάκτορας Α.Π.Θ.
Πιστοποιημένος Ερευνητής Δεσμού Γονέα-Παιδιού (MCAST)
