Ο αδερφικός δεσμός
Η αδερφική σχέση είναι παντοτινή. Το να έχουμε έναν αδερφό ή μία αδερφή είναι ευτύχημα. Ένας συνοδοιπόρος στη ζωή που διώχνει το φάντασμα της επικείμενης απώλειας και της μοναξιάς. Ένας δεσμός αγγελικός που μας φυλά και μας προστατεύει. Ίσως κάποιες φορές όχι, αλλά τουλάχιστον σαν σκέψη, η παρουσία ενός αδερφού καθησυχάζει και στεριώνει μέσα μας τους οικογενειακούς μας δεσμούς. Είναι σαν να λέει «πέρασα κι εγώ από τα ίδια μέρη, από τις ίδιες γωνιές της παιδικής μας ηλικίας, ήμουνα και εγώ εκεί, όπως κι εσύ, στην πρώτη πρώτη αρχή μας».
Τί είναι η ζήλια;
Όπως όλα τα συναισθήματα, η ζήλια είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που βιώνουν όλα τα παιδιά. Και όπως όλα τα συναισθήματα, έτσι και η ζήλια, πρέπει να εκφρασθεί και να γίνει αποδεκτή από τους γονείς, ώστε να μπορέσει στη συνέχεια να εξελιχθεί και να ομαλοποιηθεί. Η ζήλια στην ουσία δεν αφορά τόσο το αδερφάκι όσο τη μαμά και τον μπαμπά. Αυτοί είναι οι στόχοι της ζήλιας. Όταν ένα παιδί ζηλεύει, σημαίνει ότι ανησυχεί μήπως οι γονείς του αγαπάνε περισσότερο ή δείχνουν προτίμηση στο άλλο παιδί της οικογένειας. Και επειδή ανησυχεί μήπως του κλαπεί, διεκδικεί ό,τι πολυτιμότερο έχει: τη φροντίδα και την αγάπη των γονέων του. Μάχεται για να βεβαιωθεί ότι έχει την προσοχή και το ενδιαφέρον των γονιών του ακόμα και στην παρουσία του αδερφού του.
Όπως και η ζωή, η ζήλια κύκλους κάνει. Και τα αδέρφια περνάνε από τον πόλεμο στην ειρήνη και τούμπαλιν. Συχνά θα πούνε οι γονείς πόσο παράξενο τους φάνηκε που το παιδί τους δεν έδειξε ζήλια όταν ήρθε το μωρό νεογέννητο στο σπίτι. Και απορούν πώς ξαφνικά, όταν το μωρό άρχισε να μπουσουλάει, ξεκίνησαν συνάμα και οι επιθέσεις ζήλιας του μεγαλύτερου. Για να ξανακυλήσουν πάλι ομαλά οι καταστάσεις μέχρι να αρχίσει το μικρό αδερφάκι να κάνει τα πρώτα του βήματα. Δεν είναι να απορεί κανείς για τη ζήλια του μεγαλύτερου που βλέπει ένα αδερφάκι να ανταγωνίζεται και να κινείται απελπιστικά γρήγορα προς την αγκαλιά της μαμάς! Αλλά και αργότερα, όταν το μικρό αδερφάκι προοδεύει στην ομιλία και στο παιχνίδι του, όταν επιτέλους αρχίζουν να παίζουνε μαζί και οι γονείς νιώθουν ότι μπορούν να εξαργυρώσουν τις προσπάθειες τόσων μηνών και να ξεκουραστούν πια λιγάκι. Και πάνω στην χαλάρωση που προσφέρει ένας αναπαυτικός καναπές, ξαφνικά ακούγονται πολεμικές κραυγές και κλάματα από το παιδικό δωμάτιο: η ειρήνη δεν κράτησε πολύ!
Το αδελφικό παρελθόν των γονέων
Για τους γονείς, άλλες φορές συνειδητά και άλλες πιο ενδόμυχα, η γέννηση του δεύτερου παιδιού τους αναμοχλεύει μέσα τους πολλά ξεχασμένα συναισθήματα. Κι όμως, οι δικές τους αδερφικές σχέσεις από το παρελθόν, η ποιότητα τους, θα χρωματίσει τη γονεϊκότητα τους γενικότερα και τη σχέση που θα αναπτυχθεί στο μέλλον μεταξύ των παιδιών τους ειδικότερα.
Έχει σημασία για παράδειγμα πώς βίωσε ένας γονιός τον ερχομό ενός μικρότερου αδερφού όταν ήταν ο ίδιος παιδί. Άραγε τον βοήθησαν οι γονείς του με τη ζήλια που ένιωθε τότε απέναντι στο νεογέννητο μωρό που ήρθε στο σπίτι για να παραμείνει;
Ή κάθε φορά τού τονίζανε πόσο σημαντικό είναι να μη ζηλεύει, γιατί αυτός πήρε τόσα δώρα.. Να μη ζηλεύει γιατί οι γονείς του ασχολούνται συνέχεια μαζί του και καθόλου με το μωρό. Να μην πλησιάζει το μωρό για να βεβαιωθούνε ότι δε θα του επιτεθεί.. Να μείνει σε άλλο σπίτι τώρα που είναι άρρωστος για να μην κολλήσει το μωρό.. Να μην κλαίει γιατί τώρα πια περιμένουν από αυτόν να φέρεται σαν μεγάλος αδερφός. Και τόσα άλλα παραδείγματα που δείχνουν τη δυσκολία των γονέων να αποδεχθούν τη ζήλια του παιδιού τους ως κάτι το φυσιολογικό. Είναι όλα αυτά άραγε που τον ωθούν σήμερα να ταυτίζεται και να λυπάται περισσότερο το μεγάλο αδελφάκι;
Κάπως έτσι κινδυνεύουν οι γονείς να συρθούν άθελα τους σε μία συμμαχία με το ένα ή το άλλο εμπόλεμο μέρος. Οι γονείς, όμως, δεν είναι δικαστές και δε θα έπρεπε να είναι. Εδώ όλοι έχουν δίκιο! Είναι οι διαφορετικές ανάγκες που εκφράζονται, ακόμα κι αν ο τρόπος έκφρασης δεν είναι ο σωστός.
Αν πάλι η μητέρα του σήμερα ήταν η μικρή αδελφή του χθες στο σπίτι, πώς άραγε να βίωσε το μεγαλύτερο αδερφό της; Ως προστάτη που την προστατεύει από τα άλλα παιδιά στο σχολείο; Που έχει πάντα κρατημένο για αυτήν ένα κολατσιό; Που την προσέχει, που της μαθαίνει καινούρια πράγματα; Ή ως έναν απόμακρο μεγάλο αδερφό που την απέφευγε και δεν τη δεχόταν στις παρέες του; Ή που στο σπίτι έβρισκε συνέχεια αφορμές για να τη βάζει να κάνει πράγματα που στο τέλος θα επισύρουν την παρατήρηση από τους γονείς;
Διαχείριση της ζήλιας
Για να μπορέσουν οι γονείς να διαχειριστούν τη σχέση μεταξύ των αδελφών και το συναίσθημα της ζήλιας, είναι πολύ σημαντικό:
· να έρθουν σε επαφή με τα δικά τους συναισθήματα ζήλιας, στο παρελθόν και στο παρόν, ώστε να μπορούν να συναισθανθούν το παιδί που δείχνει έντονα τη ζήλια του, να μπορούνε δηλαδή να μπαίνουν στη θέση του,
· να αποδεχθούν τα συναισθήματα ζήλιας του παιδιού τους ως κάτι το απόλυτα φυσιολογικό. «Να αποδεχθούν», σημαίνει να επιτρέψουν στο παιδί να τα εκφράσει ανοιχτά χωρίς κριτική ή αποδοκιμασία
· να βοηθήσουν το παιδί να αναγνωρίζει τα συναισθήματα ζήλιας και να ενθαρρύνουν «ντύνοντας» τα με λόγια, ώστε να μπορεί να τους μιλάει για αυτά. Γιατί όταν ένα παιδί καταφέρει να μιλήσει για τα δύσκολα συναισθήματα του, τότε το πρόβλημα μάλλον έχει ήδη λυθεί, ή, τουλάχιστον, βρίσκεται προς τη λύση του.
Γιατί είναι σημαντική η διαχείριση της ζήλιας;
Η αδερφική ζήλια αποτελεί το «στίβο μάχης» μέσα στον οποίο τα αδέλφια μαθαίνουν να διαχειρίζονται και να ρυθμίζουν τα συναισθήματα απόρριψης, αποκλεισμού, φθόνου και ανταγωνισμού για τον άλλους. Μαθαίνουν να εκφράζουν τις ανάγκες τους και ταυτόχρονα να σέβονται τις ανάγκες των άλλων. Μαθαίνουν να «παίζουν» ομαδικά. Μαθαίνουν δεξιότητες πολύτιμες για να πλοηγούνται στις κοινωνικές σχέσεις που θα ακολουθήσουν στην καθημερινότητα του σχολείου, της φιλίας, των εξωσχολικών δραστηριοτήτων και της εργασίας.
Αν ανησυχείτε για τα συναισθήματα ζήλιας του παιδιού σας, μπορούμε να σας βοηθήσουμε.
