Το παιδί με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ)
Ζωηρό ή υπερκινητικό;
Τα τελευταία χρόνια η ζωηράδα ενός παιδιού δε φαντάζει τόσο χαριτωμένη και αθώα στα μάτια των γονέων, τουλάχιστον όχι όσο παλαιότερα. Πλέον, πολλοί γονείς θα αναρωτηθούν αν η σωματική ενέργεια του παιδιού τους, η έλλειψη συγκέντρωσης που επιδεικνύει, ή ακόμη, η παρορμητικότητα με την οποία φέρεται κάποιες φορές χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες, είναι στα πλαίσια του «φυσιολογικού». Η σύγχυση των γονέων εντείνεται ακόμα περισσότερο στην περίπτωση που προκύψουν δυσκολίες με τη σχολική μάθηση και ο δάσκαλος ή η δασκάλα περιγράψουν αντίστοιχες συμπεριφορές μέσα στην τάξη. Το ερώτημα που προκύπτει στην περίπτωση αυτή είναι εάν η απροσεξία και οι υπερκινητικές και παρορμητικές συμπεριφορές του παιδιού εκδηλώνονται σε τέτοιο βαθμό, ώστε να δικαιολογήσουν τη διάγνωση της λεγόμενης Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ).
Τι Είναι η ΔΕΠ-Υ;
Η διάγνωση της ΔΕΠ-Υ (Attention Deficit Hyperactivity Disorder – ADHD), στηρίζεται σε μία σειρά από δυσκολίες συμπεριφοράς, τις οποίες μπορεί να εκδηλώσει το παιδί στους ακόλουθους τομείς:
- της προσοχής (π.χ. η προσοχή του/της αποσπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα, δεν μπορεί να ολοκληρώσει μία εργασία)
- της υπερκινητικότητας (π.χ. σηκώνεται από τη θέση του/της την ώρα του μαθήματος, στριφογυρίζει στην καρέκλα κλπ.)
- της παρορμητικότητας (π.χ. δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του/της στην ουρά).
Τέτοιου είδους προβληματικές συμπεριφορές είναι απαραίτητο να έχουν διαπιστωθεί πριν την ηλικία των 12 ετών και να είναι παρούσες για περισσότερους
από 6 μήνες σε δύο ή περισσότερα από τα ακόλουθα πλαίσια : στο σχολείο και στο σπίτι, με τους φίλους, ή στις κοινωνικές δραστηριότητες. Και, φυσικά, πρέπει να δημιουργούν σημαντικά προβλήματα στην καθημερινή λειτουργικότητα του παιδιού στο σπίτι, στο σχολείο ή στον ελεύθερο χρόνο.
Υπολογίζεται ότι περίπου ότι ένας στους δέκα μαθητές θα εκδηλώσει τη ΔΕΠ-Υ, γεγονός που την καθιστά ως μία από τις πιο συχνά διαγνωσμένες διαταραχές συμπεριφοράς της παιδικής και εφηβικής ηλικίας.
Πόσο Επιβαρύνεται η Οικογένεια ενός Παιδιού με ΔΕΠ-Υ;
Είναι εύλογο πως η ΔΕΠ-Υ προκαλεί σοβαρή ανησυχία στους γονείς. Από τη μία πλευρά τα συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ αναφέρονται σε αρνητικές συμπεριφορές που εξ’ ορισμού δοκιμάζουν τις δεξιότητες των γονέων και προκαλούν άγχος, εκνευρισμό και καθημερινές απογοητεύσεις. Το να μιλάς στο παιδί σου και να νιώθεις ότι το μυαλό του ταξιδεύει αλλού ή να του εξηγείς τις συνέπειες μιας συμπεριφοράς μόνο και μόνο για να δεις να την ξανακάνει στο επόμενο λεπτό, ή η σχολική μελέτη που θα έπαιρνε μία ώρα υπό φυσιολογικές συνθήκες, να παρατείνεται από το μεσημέρι μέχρι αργά το βράδυ, είναι μερικά μόνο στιγμιότυπα μίας επιβαρυμένης καθημερινότητας για όλη την οικογένεια.
Από την άλλη πλευρά, η ίδια η διάγνωση της ΔΕΠ-Υ γεμίζει προβληματισμούς τους γονείς αναφορικά με το μέλλον του παιδιού. Και αυτό συμβαίνει γιατί η διάσπαση προσοχής, η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα, όταν συναντώνται σε σημαντικό βαθμό, δυσχεραίνουν τις καθημερινές δεξιότητες του παιδιού και υποθάλπτουν την γενικότερη πρόοδο του. Κυρίως, όμως, γιατί η συγκεκριμένη διαγνωστική ετικέτα αφήνει να εννοηθεί πως οι δυσκολίες του παιδιού είναι κάτι το εγγενές και πως η πορεία των συμπτωμάτων θα είναι μακροχρόνια. Είναι όμως έτσι;
Το Πρόβλημα με τη Διάγνωση της ΔΕΠ-Υ
Η παρορμητικότητα, η υπερκινητικότητα και η έλλειψη προσοχής είναι συμπτώματα που μπορούν να προκύψουν για διάφορους λόγους στη ζωή των παιδιών και δεν περιορίζονται μόνο στη ΔΕΠ-Υ.
Για το λόγο αυτό λένε πως η ΔΕΠ-Υ αντιπροσωπεύει μία «διάγνωση-ομπρέλα», κάτω από την οποία τοποθετούνται πολλές και πολύ διαφορετικές μεταξύ τους ομάδες παιδιών, όπως:
- παιδιά με εγκεφαλικό τραυματισμό
- παιδιά με οργανικές παθήσεις (π.χ. εγκεφαλική πάρεση)
- παιδιά με ψυχολογικό τραύμα
- παιδιά με συναισθηματικές δυσκολίες
- παιδιά με κατάθλιψη ή πένθος
- παιδιά ιδιαίτερα χαρισματικά
- παιδιά που δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις υψηλές απαιτήσεις που θέτει η κουλτούρα μιας κοινωνίας (πιεστικοί κανόνες στο σχολείο και στην κοινότητα)
Με βάση τα παραπάνω, μπορεί να συμπεράνει κανείς πως τα συμπτώματα της
ελλειμματικής προσοχής, της υπερκινητικότητας και της παρορμητικότητας ενδέχεται να έχουν διαφορετική αιτιολογία σε διαφορετικά παιδιά και να απαιτούν διαφορετική προσέγγιση για την αντιμετώπιση τους.
Τι προκαλεί τη ΔΕΠ-Υ;
Η διαδεδομένη άποψη για τη ΔΕΠ-Υ ότι οφείλεται στη γενετική προδιάθεση που έχει ένα άτομο να εκδηλώσει δυσλειτουργία σε εγκεφαλικές περιοχές υπεύθυνες για τον έλεγχο της συμπεριφοράς, αποτελεί ένα μόνο μέρος της ιστορίας. Τα γονίδια προτείνουν, αλλά δεν είναι αυτά που αποφασίζουν. Το περιβάλλον έχει το δικό του – και πολύ σημαντικό – μερίδιο ευθύνης. Αν περιοριστούμε σε μία βιολογική εξήγηση της διαταραχής, τότε υπάρχει ο κίνδυνος να αποτύχουμε να σχεδιάσουμε μία αποτελεσματική παρέμβαση. Αν, πάλι, αρκεστούμε στο ότι η ΔΕΠ-Υ είναι μία αμιγώς συμπεριφορική διαταραχή, τότε ενδεχομένως να αδικήσουμε το παιδί και την οικογένεια του. Πιθανόν να υποτιμήσουμε το προσωπικό νόημα που έχουν οι δυσκολίες για το συγκεκριμένο παιδί και τη συγκεκριμένη οικογένεια μέσα στο συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο.
Τι Νόημα Έχουν τα Συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ;
Πολλά παιδιά με συμπτώματα ΔΕΠ-Υ αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην αναγνώριση, την έκφραση και τη διαχείριση των συναισθημάτων τους. Στην ουσία,
έχουν δυσκολία με τον αυτοέλεγχο και την αυτορύθμιση. Σε αντίθεση με τα αγχώδη παιδιά που τοποθετούν τους φόβους του έξω από αυτά, τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ συνήθως νιώθουν ότι απειλούνται από μέσα τους, από τα έντονα συναισθήματα που αισθάνονται. Όταν η εσωτερική διέγερση ξεπεράσει κάποιο βαθμό, τότε τείνουν να την εκφορτίζουν προς τα έξω. Για παράδειγμα, το παιδί που φοβάται την αξιολόγηση της ορθογραφίας στο σχολείο, αντί να εκφράσει το άγχος του με λόγια και με τρόπο αποδεκτό, θα αρχίσει να στριφογυρίζει στην καρέκλα και τελικά θα σηκωθεί από τη θέση του.
Το πρόβλημα είναι ότι η υπερκινητική συμπεριφορά θα προκαλέσει την αρνητική αντίδραση των γύρω, η οποία με τη σειρά της θα προκαλέσει ακόμα μεγαλύτερη συναισθηματική διέγερση στο παιδί. Έτσι, θα δημιουργηθούν φαύλοι κύκλοι εξαναγκασμού και τιμωρητικών συνεπειών μεταξύ του παιδιού και του περιβάλλοντος του στο σπίτι, στο σχολείο ή με τους φίλους.
Ένα άλλο σημαντικό σημείο, είναι η λειτουργία που έχουν τα συμπτώματα μέσα στην οικογένεια. Αξίζει να αναρωτηθεί κανείς πώς οι υπερκινητικές συμπεριφορές καταφέρνουν να ρυθμίσουν τις οικογενειακές σχέσεις. Για παράδειγμα, σκεφθείτε το παιδί που παίζει ήρεμα με τα τουβλάκια του σε μία γωνία και ξαφνικά τινάζεται σαν ελατήριο από τη θέση του. Αρχίζει να χοροπηδά πάνω στους καναπέδες και επιδίδεται σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές. Και όταν η μητέρα καταφέρνει να ξεπεράσει την αρχική της έκπληξη και να σκεφθεί πάνω στην κατάσταση, συνειδητοποιεί πως το ξέσπασμα ξεκίνησε σχεδόν τη στιγμή που πήρε το μικρό αδερφάκι του στην αγκαλιά της, για να το θηλάσει. Εδώ, η οριοθέτηση της συμπεριφοράς δεν αρκεί. Ενδεχομένως, και να επιδεινώνει την υπερκινητικότητα. Αυτό που είναι σημαντικό είναι να βοηθηθεί το μεγαλύτερο παιδί με τα συναισθήματα ζήλιας, αποκλεισμού και απόρριψης που βιώνει. Μία καλή αρχή θα ήταν να βοηθήσει η μητέρα να βάλουνε σε λόγια αυτά τα συναισθήματα…
Πώς Βοηθάμε το Παιδί με ΔΕΠ-Υ;
Για να αντιμετωπιστούν θεραπευτικά η ελλειμματική προσοχή, η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα, είναι απαραίτητο:
- να γίνει μία ενδελεχής αξιολόγηση των δυνατοτήτων και των δυσκολιών του παιδιού σε όλους τους τομείς ανάπτυξης και όχι μόνο στο συμπεριφορικό τομέα. Και σε όλα τα πλαίσια ανάπτυξης (οικογένεια, σχολείο, φίλοι). Να
δοθεί έμφαση στο παιδί ως πρόσωπο και ως ψυχοσωματική ολότητα και όχι ως ένα σύνολο αρνητικών συμπεριφορών που στοιβάζονται σε μια διάγνωση
- να αξιολογηθεί η ικανότητα του παιδιού για συναισθηματική αυτορύθμιση, καθώς και οι συνθήκες ή καταστάσεις που εντείνουν τα προβλήματα συμπεριφοράς
- να αναπτυχθεί η ικανότητα συναισθηματικής αυτορύθμισης και αυτοελέγχου του παιδιού μέσα από το παιχνίδι και τη ψυχοθεραπευτική σχέση
- να σταματήσουν οι φαύλοι κύκλοι εξαναγκασμού ανάμεσα στο παιδί και στο περιβάλλον του και να ενδυναμώσει η σχέση γονέα-παιδιού
Βρισκόμαστε στη διάθεση σας για να σας βοηθήσουμε σε περίπτωση που ανησυχείτε για συμπτώματα ΔΕΠ-Υ στο παιδί σας.
Πηγές :
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. BMC Med, 17, 133-137.
Erdman, P. (1998). Conceptualizing ADHD as a contextual response to parental attachment. American Journal of Family Therapy, 26(2), 177-185.
Ladnier, R. D., & Massanari, A. E. (2001). Treating ADHD as attachment deficit hyperactivity disorder. In Handbook of attachment interventions (pp. 27-65). Academic Press.
Leuzinger-Bohleber, M., Laezer, K. L., Pfenning-Meerkoetter, N., Fischmann, T., Wolff, A., & Green, J. (2011). Psychoanalytic treatment of ADHD children in the frame of two extraclinical studies: The Frankfurt Prevention Study and the EVA Study. Journal of Infant, Child, and Adolescent Psychotherapy, 10(1), 32-50.
Seitler, B. N. (2008). Successful child psychotherapy of attention deficit/hyperactive disorder: An agitated depression explanation. The American Journal of Psychoanalysis, 68(3), 276-294.
Επιμέλεια:
Δημάτης Κωνσταντίνος
BSc Ψυχολογίας, MSc Κλινική Ψυχολογία,
MSc Ψυχική Υγεία Παίδων και Εφήβων,
Υποψήφιος Διδάκτορας Α.Π.Θ.
Πιστοποιημένος Ερευνητής Δεσμού Γονέα-Παιδιού (MCAST)
